|
Tadeusz Kościuszko
Pochodzenie i lata młodości
Urodził się 4 lutego 1746 r. w
Mereszowszczyźnie na Polesiu jako
czwarte dziecko Ludwika Tadeusza i
Tekli z Ratomskich. Ród Kościuszków
wywodził się od dworzanina króla
Zygmunta I, Konstantego, zwanego
zdrobniale Kostiuszko. Tenże za
nieznane bliżej zasługi otrzymał w
1509 r. na własność majątek
Siechnowicze, który stał się
gniazdem rodowym Kościuszków. W 1755
r. Tadeusz razem ze starszym bratem
Józefem rozpoczęli naukę w Kolegium
Pijarów w Lubieszowie. W 1760 r.
wrócili obaj do domu, ze względu na
kłopoty rodzinne. Ponieważ
dziedzicem niewielkiego rodzinnego
majątku miał być Józef, Tadeusz
wybrał karierę wojskowego. W 1764 r.
z inicjatywy Stanisława Augusta
Poniatowskiego powstała Szkoła
Rycerska. Miała ona przygotować
kadrę oficerów, ludzi światłych,
postępowych i dobrych obywateli. 18
grudnia 1765 r. Kościuszko wstąpił
do Korpusu Kadetów Szkoły
Rycerskiej, gdzie wyróżniał się
spośród innych. Studiował tam
historię Polski i historię
powszechną, filozofię, łacinę, język
polski, francuski i niemiecki oraz
prawo, ekonomię, arytmetykę,
geometrię i miernictwo. Pobierał
specjalny kurs inżynierski dla
wyróżniających się słuchaczy. Szkołę
Rycerską ukończył w stopniu
kapitana.
Kościuszko we Francji
6 października 1769 r. Kościuszko
razem z Orłowskim, kolegą ze szkoły
rycerskiej, wyjechał jako królewski
stypendysta do Francji (Paryż). W
Paryżu studiowali w Akademii
Malarstwa i Rzeźby. Po jakimś czasie
Kościuszko zdał sobie sprawę z tego,
że kariera malarza niezupełnie mu
odpowiada. Chciał wzbogacić swoją
wiedzę inżynieryjną. Nie mógł jednak
myśleć o wstąpieniu do jednej z
paryskich szkół wojskowych, gdyż był
cudzoziemcem i nie miał dość
pieniędzy. Uczył się więc sam i
chodził na prywatne wykłady
profesorów ze szkół wojskowych.
Pięcioletni pobyt Kościuszki we
Francji, która była w przededniu
rewolucji, wywarł poważny wpływ na
jego przekonania polityczne i
społeczne.
Powrót do Polski
Latem 1774 (dwa lata po I rozbiorze
Polski dokonanym przez Rosję,
Austrię i Prusy) wrócił do kraju.
Nie znalazł zatrudnienia w Wojsku
Polskim ówcześnie zredukowanym do 10
000 żołnierzy. W rodzinnym majątku
gospodarzył brat, a plany małżeńskie
spaliły na panewce, gdyż nie ma
majątku.
Emigracja
Drezno i Paryż
Jesienią 1775 r. wyjechał do Drezna.
Nosił się z zamiarem wstąpienia do
służby na dworze saskim lub armii
elektora. Ubieganie się o wstąpienie
do służby w Dreźnie nie przyniosły
powodzenia, dlatego podjął dalszą
podróż do Paryża. Tam dowiedział się
o wojnie w Ameryce, gdzie kolonie
podjęły walkę z Anglią o swoją
odrębność oraz niepodległość. W
Paryżu było głośno o pierwszych
sukcesach Amerykanów wspieranych
przez Francuzów.
Kościuszko w Ameryce
Kościuszko w Paryżu zatrzymał się na
krótko. Prawdopodobnie już w czerwcu
wyruszył w daleką podróż do Ameryki.
Przybył tam w sierpniu 1776 r.,
niecały miesiąc po ogłoszeniu
Deklaracji Niepodległości.
Prawdopodobnie dzięki wstawiennictwu
generała Lee, do którego miał list
od księcia Czartoryskiego,
Kościuszko został nominowany na
inżyniera armii amerykańskiej.
Wkrótce po przybyciu do Filadelfii,
24 września 1776 otrzymał zadanie
opracowania fragmentu
ufortyfikowania miasta (rejon rzeki
Delaware). Na wiosnę 1777 r.
Kościuszko został wysłany na północ
nad granicę kanadyjską pod wodzą
generała Horatio Gatesa. Przez wiele
miesięcy Kościuszko fortyfikował
różne obozy wojskowe armii
północnej. Rozgłos przynosi mu wkład
jego fortyfikacji do amerykańskiego
zwycięstwa w bitwie pod Saratogą.
Wyrazem uznania dla jego
inżynierskich umiejętności było
powierzenie mu budowy silnej
twierdzy West Point nad rzeką
Hudson. Decyzję taką poparł naczelny
wódz armii amerykańskiej Jerzy
Waszyngton. Kościuszko na własną
prośbę został skierowany do armii
południowej. Tu także jego
umiejętności inżynierskie pozwoliły
odnosić Amerykanom zwycięstwa. W
uznaniu zasług, uchwałą Kongresu
Tadeusz Kościuszko awansowany został
13 października 1783 r. na generała
brygady armii amerykańskiej.
Otrzymał też specjalne
podziękowanie, nadanie gruntu (około
250 ha) oraz znaczną sumę pieniędzy,
która miała być wypłacona w terminie
późniejszym, w rocznych ratach.
Jeszcze większym wyróżnieniem ze
strony współtowarzyszy walki było
przyjęcie go, jako jednego z trzech
cudzoziemców, do Towarzystwa
Cyncynatów, założonego przez
najbardziej zasłużonych oficerów.
Powrót do Polski
W lipcu 1784 r. pożegnawszy się z
przyjaciółmi, wrócił do Polski (12
sierpnia 1784). Sytuacja w kraju
była bardzo zła. Po raz kolejny
powrócił więc Kościuszko do
rodzinnych Siechnowicz, gdzie
spędzić miał teraz bez mała pięć
lat. Na szczęście, jego część
majątku, administrowana przez ten
czas przez szwagra Setko, nie była
zadłużona, a nawet przynosiła
niewielki dochód. Mimo skromnych
dochodów, z trudem wystarczających
na niezbędne wydatki, Kościuszko
ograniczył pańszczyznę chłopom
siechnowickim. Odtąd mieli
odpracowywać tylko dwa dni w
tygodniu. Kobiety zwolnione zostały
od pracy zupełnie. Taka decyzja,
zgodna z poglądami generała, nie
mogła znaleźć uznania u okolicznej
szlachty. Żywo interesował się
Kościuszko wydarzeniami w kraju.
Coraz większą rolę w życiu
politycznym Polski odgrywała grupa
działaczy widzących konieczność
przeprowadzenia reform. Radykalna
stała się też postawa części,
nastrojonej patriotycznie, szlachty.
Znakomici pisarze polityczni, tacy
jak Stanisław Staszic i Hugo
Kołłątaj występowali za wzmocnieniem
władzy centralnej, za przyznaniem
większych praw mieszczaństwu i
chłopom. Obradujący w latach
1788-1792 Sejm zwany Wielkim lub
Czteroletnim podjął dzieło naprawy
Rzeczypospolitej. Jedna z pierwszych
jego uchwał podnosiła liczbę wojska
do 100 tysięcy. Powstała dla
Kościuszki szansa kariery wojskowej
w armii Rzeczypospolitej. 12
października 1789 otrzymał podpisaną
przez króla nominację na generała
majora wojsk koronnych. Uzyskanie
upragnionego patentu miało tez
przynieść kres trapiącym go od kilku
lat kłopotom finansowym, otrzymywał
teraz wysoką pensję dwunastu tysięcy
złotych rocznie. Dążenia Polaków do
wzmocnienia ojczyzny wywołały
niepokój Rosji oraz Prus, a także
części rodzimej magnaterii związanej
z obcymi mocarstwami. Już w kwietniu
1792 r. konserwatyści magnaccy,
Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski i
Franciszek Ksawery Branicki
przygotowali akt konfederacji,
znoszącej postanowienia Konstytucji
3 Maja. Gwarantem przywrócenia
dawnych praw miała być caryca [[
Katarzyna II Wielka|Katarzyna II]].
Akt konfederacji ogłoszony został 14
maja, w pogranicznej miejscowości
Targowica, a w kilka dni później
armia rosyjska, na prośbę
targowiczan, przekroczyła granice
Rzeczypospolitej. Od kilku już
miesięcy trwały w Polsce
przygotowania do spodziewanej
interwencji. Kościuszko brał w nich
aktywny udział, dokonując inspekcji
i manewrów podległych sobie wojsk,
obejmując przy tym dowództwo dywizji
pod nieobecność księcia Józefa
Poniatowskiego. Na początku maja
1792 r. dokonana została
reorganizacja wojsk polskich. Wodzem
armii koronnej, liczącej około 17
tysięcy żołnierzy, król mianował
księcia Józefa Poniatowskiego.
Dowódcą jednej z trzech dywizji,
tworzących armię koronną, został
Tadeusz Kościuszko. 18 maja wojska
rosyjskie (w sile około 100 tysięcy
żołnierzy) wkroczyły na terytorium
Rzeczypospolitej, rozpoczęła się
wojna w obronie Konstytucji 3 Maja.
Armia litewska, wskutek zdrady
dowódcy ks. Wirtemberskiego, nie
stawiła najeźdźcom prawie żadnego
oporu. Również armia koronna nie
dysponowała wystarczającymi siłami
dla powstrzymania korpusu
wkraczającego na Ukrainę. Udało się
jej tylko wycofać bez większych
strat na linię Bugu. W trakcie
odwrotu, doszło 18 czerwca do
zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami.
Wprawdzie nie miała ona większego
znaczenia dla przebiegu dalszych
działań, wykazała jednak możliwość
skutecznej walki z wrogiem. Dla
uczczenia tego zwycięstwa
ustanowiony został przez króla krzyż
Virtuti Militari. Na pierwszej
liście odznaczonych widnieje, między
innymi, nazwisko generała majora
Tadeusza Kościuszki. Kościuszko
odznaczył się w bitwach pod
Włodzimierzem (17 lipiec), pod
Dubienką (18 lipiec 1792) i
Zieleńcami, za co otrzymał order
Virtuti Militari. Po walkach na
linii Bugu, w których odparto około
trzykrotnie silniejsze wojska
rosyjskie, ukształtowała się opinia
o wysokich umiejętnościach
dowódczych Kościuszki, czego wyrazem
była nominacja na generała lejtnanta
podpisana 1 sierpnia 1792 r. Zanim
nominacja ta dotarła do obozu pod
Sieciechowem, gdzie rozlokowała się
armia koronna, jak grom spadła na
wszystkich wiadomość o przystąpieniu
króla do konfederacji targowickiej i
polecenie wstrzymania wszelkich
działań przeciwko wojskom rosyjskim.
Większość działaczy politycznych
szykowała się do opuszczenia kraju,
wyjeżdżając głównie do Saksonii, tam
bowiem w Lipsku i Dreźnie powstawał
ośrodek emigracyjny przeciwników
konfederacji targowickiej.
Kościuszko coraz częściej także
myślał o wyjeździe. 26 sierpnia
Narodowe Zgromadzenie Prawodawcze
rewolucyjnej Francji nadało mu
zaszczytny tytuł Obywatela Francji.
Było to wyrazem uznania dla jego
działalności i walki o ideały
wolności. W liście adresowanym do
księżnej Czartoryskiej, w
październiku 1792 r. informował, że
wkrótce wyjeżdża do Lipska.
Przebywali już tam Ignacy Potocki i
Hugo Kołłątaj, kierujący
sprzysiężeniem przeciwników
targowicy i przygotowujący powstanie
przeciwko zaborcom. Wiosną 1793 r.
powstał drugi ośrodek spiskowy,
skupiający działalność
wcześniejszych niewielkich
organizacji, tym razem już w kraju.
Na jego czele stanęli Ignacy
Działyński, Karol Prozor i inni.
Utrzymywał on ścisłe kontakty z
ośrodkiem emigracyjnym. W Lipsku
Kościuszko mieszkał tylko przez dwa
tygodnie, udając się następnie do
Paryża. Starał się tam o uzyskanie
pomocy Francji dla planowanego
powstania, ale konkretnych
zobowiązań nie uzyskał. Rozwój
wydarzeń w kraju zdawał się sprzyjać
mgliście jeszcze zarysowanej
koncepcji wywołania insurekcji. 13
stycznia 1793 r. Prusy podpisały z
Rosją porozumienie w sprawie
drugiego rozbioru Polski. Zwołany 17
czerwca do Grodna Sejm, z pewnymi
oporami, ratyfikował układy
rozbiorowe z dwoma państwami
zaborczymi. Polska stała się krajem
o powierzchni niewiele
przekraczającej 200 tysięcy
kilometrów kwadratowych, z liczbą
ludności około 4 milionów.
Gospodarka i społeczeństwo były
zrujnowane ekonomicznie i moralnie.
Takiego zakończenia nie przewidywali
nawet najzagorzalsi zwolennicy
konfederacji targowickiej. Większość
obywateli zrozumiała prawdziwe
zamiary zaborców, a to stwarzało
sprzyjający klimat do podjęcia walki
zbrojnej o niepodległość. Po
powrocie z Paryża do Drezna w
czerwcu 1793 r. Kościuszko opracował
koncepcję organizacji powstania
narodowego. W formie instrukcji
trafiła ona do kraju, gdyż tu miały
być przeprowadzone odpowiednie
przygotowania. Krajowy ośrodek
sprzysiężenia miał nieco odmienny
plan działania. Przedstawiony on
został Kościuszce we wrześniu 1793
r. w Podgórzu koło Krakowa. Generał
stwierdził, iż przygotowania są
słabo zaawansowane, a warunki
wybuchu powstania jeszcze niezbyt
sprzyjające i odroczył jego
rozpoczęcie na czas bliżej nie
określony. Tymczasem sytuacja w
kraju rozwijała się w niepomyślnym
kierunku. Zapadła, wymuszona na
Radzie Nieustającej, decyzja o
znacznej redukcji wojska polskiego.
W pierwszych dniach marca władze
carskie wpadły na trop warszawskiej
organizacji spiskowej. Kolejni
emisariusze z kraju przenosili do
Lipska naglące wezwania. W tej
sytuacji Kościuszko zdecydował się
na rozpoczęcie insurekcji mimo
niewykonania jego instrukcji.
Prawdopodobnie 15 marca wyruszył z
Drezna do Krakowa.
Insurekcja kościuszkowska
Insurekcja kościuszkowska - polskie
powstanie narodowe przeciw Rosji w
1794 r. spowodowane II rozbiorem
Polski i rządami Targowicy.
Określenie insurekcja jest
archaizmem oznaczającym dawniej
powstanie, od łacińskiego insurectio,
a to z kolei od insurgere czyli
buntować się, powstawać przeciw
komuś. Insurekcja rozpoczęła się 12
marca 1794, gdy generał Antoni
Madaliński odmówił poddania się
redukcji I Wielkopolskiej Brygady
Kawalerii Narodowej i na jej czele
wyruszył z Ostrołęki w kierunku
Krakowa. Jednak za oficjalną datę
rozpoczęcia insurekcji uznaje się 24
marca. Około godziny 10 na rynku
krakowskim pojawił się Tadeusz
Kościuszko, po czym odczytano akt
powstania, a Kościuszko złożył
przysięgę: Ja, Tadeusz Kościuszko,
przysięgam w obliczu Boga całemu
Narodowi Polskiemu, iż powierzonej
władzy na niczyj prywatny ucisk nie
użyję, lecz jedynie dla obrony
całości granic, odzyskania
samowolności Narodu i ugruntowania
powszechnej wolności używać będę.
Tak mi dopomóż Bóg i niewinna Męka
Syna Jego. Akt powstania nadawał
Kościuszce tytuł Najwyższego
Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej i
składał w jego ręce całkowitą
władzę. Poważnym problemem stało się
rozbudowanie szczupłych dotychczas
wojsk powstańczych. Kościuszko wydał
uniwersał, zgodnie z którym z
każdych z 5 domów miał się stawić
rekrut pieszy wyposażony w karabin,
pikę lub siekierę. W przeciągu
najbliższych dwóch tygodni miano też
uzbroić ludność w wieku od 18 do 40
lat. Pobór do wojska przebiegał
jednak z oporami i na terenie
województwa krakowskiego nie udało
się osiągnąć spodziewanej liczby 10
tysięcy żołnierzy. Były również
ogromne trudności z uzbrojeniem,
dlatego też roczpoczęto formowanie
oddziałów uzbrojonych w piki i
osadzone na sztorc kosy. 4 kwietnia
1794 pod Racławicami wojska
powstańcze pod wodzą samego
Kościuszki stoczyły zwycięską bitwę
z wojskami rosyjskimi dowodzonymi
przez generała majora Fiodora
Denisowa. Z militarnego punktu
widzenia zwycięstwo pod Racławicami
było jedynie epizodem wojny
polsko-rosyjskiej i nie zostało w
pełni wykorzystane. Kościuszko nie
zdołał rozbić korpusu Denisowa i
oczyścić Małopolski z wojsk
rosyjskich. O wiele ważniejsze było
natomiast znaczenie moralne bitwy –
w jej następstwie powstanie
rozszerzyło się na inne rejony kraju
i stało się impulsem do wybuchu
insurekcji w Warszawie. Jednocześnie
Polacy nabrali wiary w możliwość
pomyślnego wyniku powstania. 7 maja
1794 w miejscowości Połaniec
Kościuszko wydał uniwersał
regulujący powinności gruntowe
włościan i zapewniający dla nich
skuteczną opiekę rządową,
bezpieczeństwo własności i
sprawiedliwość w komisjach
porządkowych. Akt ten, zwany
uniwersałem połanieckim, stanowił
uwieńczenie wielu rozporządzeń i
proklamacji wydanych przez
Kościuszkę w sprawie chłopskiej od
chwili rozpoczęcia powstania. 6
czerwca pod Szczekocinami doszło do
kolejnej bitwy wojsk polskich z
połączonymi siłami
rosyjsko-pruskimi. Po zaciętych
walkach Polacy zmuszeni zostali do
odwrotu, a Kościuszko został lekko
ranny. Od 13 lipca do 6 września
trwało oblężenie Warszawy, 19
września Tadeusz Kościuszko walczył
w Siedlcach. 9-10 października
odbyła się koncentracja oddziałów
powstańczych na Podzamczu, a 10
października w bitwie pod
Maciejowicami ranny Kościuszko
dostał się do niewoli, po czym
został uwięziony w twierdzy
pietropawłowskiej w Petersburgu. 4
listopada wojska Suworowa i Fersena
ruszyły na Warszawę. Po zdobyciu
szturmem Pragi Rosjanie dokonują
rzezi ludności. 5 listopada
skapitulowały wojska broniące
Warszawy. 16 listopada pod
Radoszycami nastąpiło ostateczne
rozwiązanie oddziałów powstańczych.
Ostateczna emigracja
1796 r. car Paweł I wypuścił
Kościuszkę, który zgodził się złożyć
przysięgę wiernopoddańczą, w zamian
za co car wypuścił 20 000 Polaków.
Kościuszko wyjechał do Stanów
Zjednoczonych, jednak na krótko i w
1797 r. powrócił do Europy. W latach
1798-1815 r. mieszkał w Brevile pod
Paryżem u Piotra Zeltnera i wziął
udział w tworzeniu Legionów
polskich. W 1799 r. (17 października
i 6 listopada) spotykał się z
Napoleonem. Kościuszko był
przeciwnikiem wiązania sprawy
polskiej z Napoleonem, któremu nie
ufał. W 1799 brał udział w
zakładaniu w kraju Towarzystwa
Republikanów Polskich. W 1800 r.
wydał broszurę "Czy Polacy mogą
wybić się na niepodległość". W 1808
r. opublikował książkę "Obroty
artylerii konnej". Prawdopodobnie w
1808 r. wyjechał do Solur
(Solothurn) w Szwajcarii do
Franciszka Zeltnera (wójta Solur). W
1815 r. odwiedził w Wiedniu cara
Aleksandra I, z podziękowaniami za
utworzenie Królestwa Polskiego, o co
wcześniej zwracał się w swych
listach do cara. Umarł 15
października 1817 r. w Solur w
Szwajcarii. W 1818 r. prochy
Tadeusza Kościuszki przewieziono do
Katedry Wawelskiej, a na jego cześć
usypano w latach 1820-1823 Kopiec
Kościuszki w Krakowie na wzór
istniejących w mieście kopców Wandy
i Krakusa, zaś w 1861 r. – Kopiec
Kościuszki w Olkuszu. Dla uczczenia
pamięci Tadeusza Kościuszki Paweł
Edmund Strzelecki nazwał odkryty
przez siebie najwyższy szczyt
Australii Mount Kosciuszko (Góra
Kościuszki). W USA jedno z hrabstw
stanu Indiana nosi nazwę Kosciusko
County, jest także miasteczko
Kosciusko w stanie Missisipi.
|
|
|
Copyright © 2013 www.sp4swietochlowice.com. All rights reserved |
|